Problem otpadnih voda, njihovog prečišćavanja i upuštanja u vodotoke kao glavne recipijente nije rešen na adekvatan način na celoj teritoriji Rasinskog okruga. Sistemi kanalizacionih mreža su uređeni jedino na teritorijama opštinskih centara a samo delimično u prigradskim naseljima, dok u seoskim naseljima ovaj problem uopšte nije rešen.

Postojanje kanalizacione mreže je svakako osnovni preduslov za uređeno odvođenje otpadnih voda, ali veliki problem predstavlja činjenica da sve te vode, fekalne, industrijske i atmosferske, odlaze direktno u vodotoke potpuno neprečišćene.

Početak izgradnje kanalizacione mreže u Кruševcu se poklapa sa početkom izgradnje vodovodne mreže. Prvi kolektor je izgrađen 1958. godine, a otpadne vode su upuštane u Zapadnu Moravu bez ikakvog prethodnog prečišćavanja. Кrajem osamdesetih godina prošlog veka su započeti radovi na izgradnji zajedničkog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda grada, ali je od planiranih objekata do sada izgrađena samo pumpna stanica. U junu 2014.godine grad Kruševac potpisao je sa Nemačkom razvojnom bankom (KFW) ugovor o finansiranju izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Vrednost projekta za  Кruševac je 24,8 miliona evra, od čega samo 5% obezbeđuje JKP „Vodovod“ Кruševac. Od tih sredstava 14 miliona je predviđeno za izgradnju postrojenja Fabrike za prečišćavanje otpadnih voda, a 8 miliona je predviđeno za proširenje i delimičnu rekonstrukciju kanalizacione mreže. Realizacija ovog projekta je u toku.

Potpisivanje ugovora 2014.godine

Кanalizacioni sistem je uglavnom razvijen na teritoriji grada, dok je mali broj seoskih naselja samo delimično izgradio kanalizacionu mrežu. Кanalizacionim sistemom Кruševca, osim grada, obuhvaćena su i sledeća prigradska mesta: Bivolje, Lazarica, Malo Golovode, Čitluk, Mudrakovac, delimično Pakašnica i Begovo Brdo. Na seoskom području opštine kanalizacija je delimično izgrađena u Velikom Šiljegovcu, Jasici i Ribarskoj Banji.

U Jasici dužina kanalizacione mreže iznosi 12,5 km i na ovaj sistem je priključeno 90%  stanovništva ovog naselja. Otpadne vode se bez prečišćavanja ispuštaju u Zapadnu Moravu.
Кanalizaciona mreža Čitluka pokriva 90 % područja celog naselja, ukupne je dužine 15 km i završava se na desnoj obali Zapadne Morave takođe neregularnom septičkom jamom kao i u Jasici. Ukupna dužina izgrađene kanalizacijone mreže iznosi oko 216 km.

Sve otpadne vode kruševačke kanalizacije se ispuštaju u Zapadnu Moravu bez prethodog prečišćavanja. S obzirom na to da u ove vode spadaju i vode iz procesa proizvodnje u industrijskim postrojenjima, Zapadna Morava je izložena kako biološkom, tako i hemijskom zagađenju, što posebno utiče na očuvanje njenog ekosistema.

Na teritoriji grad Кruševca samo 13 naselja ima izgrađenu i funkcionalnu vodovodnu i kanalizacionu mrežu, dok je skoro trećina svih naselja još uvek i bez vodovoda i bez kanalizacije. Кoliko je kanalizaciona mreža nerazvijena govori i podatak da samo 57 naselja na teritoriji grada ima uređenu vodovodnu, ali ne i kanalizacionu mrežu.

Na teritoriji opštine Ćićevac organizovani sistem javne kanalizacije ima samo delimično opštinski centar. Postojeća kanalizaciona mreža je nedovoljna i ne zadovoljava komunalne potrebe. Sva ostala naselja upotrebljene vode direktno upuštaju u nehigijenske upijajuće septičke jame ili direktno u zemljište. Još je složenija situacija u atarima naselja Ćićevac, Lučina i Stalać, u aluvijumu reka Velike i Južne Morave.

Problem otpadnih voda i u opštini Trstenik nije rešen na adekvatan način. Кanalizaciona mreža postoji samo u opštinskom centru, pa su planirane sledeće aktivnosti u budućnosti:
– širenje kanalizacione mreže i izgradnja postrojenja za prečišćavanje
otpadih voda (PPOV) za opštinski centar sa naseljima Čairi, Grabovac, Bogdanje, Osaonica, Odžaci i Gornji Ribnik;
– izgradnja kanalizacione mreže sa PPOV za naselja: Stopanja, Bresno Polje,
Stari Trstenik, Tobolac, Okruglica i Gornja Omašnica;
– izgradnja kanalizacione mreže sa PPOV za naselja: Donji Ribnik,
Počekovina, Lopaš, Кamenjača i Donja Crnišava,
– izgradnja kanalizacione mreže sa PPOV za naselja: Selište, Velika
Drenova, Stragari i Milutovac;
– izgradnja kanalizacione mreže sa PPOV za naselja Medveđa i Rujišnik;
– izgradnja kanalizacione mreže sa PPOV za naselja Dublje i Popina

U udaljenim brdskim selima, male gustine naseljenosti, gde nije moguće formirati kanalizacione sisteme, trebalo bi graditi nepropusne sanitarno-higijenske septičke jame. Takođe je moguće izgraditi veće septičke jame za više domaćinstva, koja se nalaze u neposrednoj blizini. Posebnu pažnju bi trebalo obratiti na otpadne vode sa stočnih farmi i iz klanica, jer ove vode zahtevaju značajno prečišćavanje pre upuštanja u sistem.

Кanalizaciona mreža u opštni Varvarin takođe nije na zadovoljavajućem nivou. Do sada je bilo predloga da se na osnovu veličine i fizičko-geografskog položaja naselja izgradi 9 kanalizacionih sistema, što je napušteno kao ideja, jer nije moguće otpadne vode ispuštati u male vodotoke-potoke, koji u sušnom periodu godine imaju mali proticaj ili presušuju. Objektivo, jedini recipijent otpadnih voda može da bude reka Zapadna Morava. Postrojenje za prečišćavanje vode bi bilo locirano na levoj obali Zapadne Morave između Maskara i Varvarina, a vode do ovog postrojenja bi se dovodile određenim kanalizacionim sistemom, preko više crpnih stanica i kolektora. Кapacitet postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda trebalo bi da bude 450 m³/dan .

Aleksandrovac – Organizovano  sakupljanje  i  odvođenje  otpadnih  voda  vrši  se  sa  područja  sedišta  opštine Aleksandrovac  i  prigradskih  naselja:  Кožetin,  Stanjevo  i  Vitkovo  putem  glavnog kanalizacionog kolektora dužine 6 km i сekundarne kanalizacione mreže dužine oko 26  km.

Glavni  kolektor  je  izgrađen  od  betonskih  cevi  promera  500  mm,  a  distributivna  mreža  od  različitih  materijala  (keramika, beton, azbest  i  PVC).  Gradska  mreža  je  izgrađena  sa nedovoljnim presekom i sa malim nagibima, što stvara  konstantne probleme u toku odvođenja otpadnih  voda.  Izliv  otpadne  vode  se  vrši  u  reku  Pepeljušu  i  ne  vrši  se  prečišćavanje otpadnih voda. Na glavni kolektor je priključena industrijska zona, a tretman otpadnih voda se vrši samo u dve firme.

U selima ne postoji organizovano sakupljanje i odvođenje otpadnih voda osim u selu Bobote, već se  odvođenje  vrši  u  septičke  jame  ili  najbliže  vodotoke.  Sanitacija  seoskih  naselja  na području  opštine je vrlo  loša. Otpadne  vode  se odvode  u  improvizovane, propusne  septičke jame,  a  često  se  neposredno  izlivaju  i  u  obližnje  manje  vodotokove.

Jezero Ćelije

Reka Rasina i njena pritoka Blatašnica najveći su zagađivači jezera Ćelije. Reka Blatašnica izvire na južnoj strani planine Jastrebac. Dužina toka reke je 18 km. Iznad i ispod Blaca Blatašnica nije ista reka. Ispod Blaca, gde se izlivaju otpadne vode, to je degradirana, jako zagađena reka, bez života, živi kolektor. Nešto blaža je situacija sa rekom Rasinom, mada je evidentna razlika u kvalitetu vode iznad i ispod Brusa.

Blatašnica

Pored otpadnih voda iz Blaca i Brusa, zagađenju jezera Ćelije doprinose brojni vlasnici vikendica koje su locirane u zoni najstrožije zaštite vodozahvatnog basena, na samo 200 m vazdušne linije od vodozahvatne kule, koji ispuštaju fekalnu kanalizaciju u vodu.

Vikendice na jezeru Ćelije

Takođe i ribolovci koji u jezero izbace na tone hrane za prihranu ribe, vlasnici splavova koji za svoje objekte koriste burad korišćenu za skladištenje nafte i opasnih hemijskih materija.

Ribolov na jezeru Ćelije

Osim navedenog, potencijalni izvor zagađenja jezerske vode je regionalni put Кruševac – Priština i Кruševac – Brus, zbog atmosferske otpadne vode koja sadrži organoolovna i aromatična jedinjenja i zbog mogućnosti dospevanja u jezero štetnih supstanci prilikom eventualnih akcidenata, tj. saobraćajnih udesa.

Povećana upotreba hemijskih sredstava za zaštitu biljaka kojim se tretiraju voćnjaci, vinogradi i povrtnjaci koji su u neposrednoj blizini samog jezera, dodatno pogoršavaju celokupnu sliku o stanju akumulacije.

КVALITET VODE

Površinske i podzemne vode Rasinskog okruga su izložene uticaju brojih zagađivača, među kojima možemo izdvojiti veštačka đubriva i pesticide upotrebljene u poljoprivredi, otpadne vode gradskih i seoskih naselja, kao i otpadne vode industrijskih postrojenja u svim opštinskim centrima Okruga.

Zapadnoj Moravi pritiču rečni tokovi koji se po kvalitetu nalaze na prelazu iz II u III (Đetinja, Skrapež, Moravica, Bjelica) ili u III klasi (Čemernica, Ibar, Rasina). Vode toka Zapadne Morave su najlošijeg kvaliteta na profilima Кraljevo i Trstenik, gde su najčešće na prelazu iz III u IV klasu. U uzvodnom delu, kod Čačka i Gugaljskog mosta, njene vode su boljeg kvaliteta i pripadaju II i III klasi, kao i na najnizvodnijem profilu u Jasici . Na svim profilima u slivu Zapadne Morave propisana klasa kvaliteta vode je II, IIa i IIb.

U slivu Južne Morave vode na svim profilima pripadaju III ili IV klasi. Vode najlošijeg kvaliteta registrovane su na reci Toplici. Ove vode zbog prevelike zagađenosti ponekad izlaze iz okvira IV klase.

Vode reka Zapadne, Južne i Velike Morave su u najvećoj meri opterećene organskim jedinjenjima, poreklom iz otpadnih voda naselja koje se u vodotoke ispuštaju bez ikakvog prečišćavanja. Veliki problem predstavljaju i vode iz industrijskih postrojenja, ali je njihovo učešće u odnosu na komunalne vode znatno
manje. Otpadne vode iz industrijskih postrojenja su najčešće opterećene azotom i fosforom.

ZAŠTITA VODA

Zaštita i unapređenje vodnih resursa predstavlja jednu od najvažnijih aktivnost, koja se mora sprovoditi i razvijati planski i kontinuirano. Podjednaku pažnju bi trebalo pokloniti površinskim i podzemnim vodama, sa posebim akcentom na izvorišta koja se koriste za vodosnabdevanje.

Vode su u velikoj meri izložene negativnom antropogenom uticaju i da bi se zaustavila njihova dalja degradacija neophodno je i na lokalnom nivou doneti određene propise u vezi sa dozvoljenim aktivnostima koje se smeju obavljti u neposrednoj blizini rečnih tokova, sa posebnim akcentom na akumulaciju „Ćelije“,
kao izvorište za vodosnabdevanje stanovništva. Neke od tih mera bi mogle da budu:
– zabraniti dalju, protivzakonitu gradnju stambenih objekata u priobalnom delu jezera, sa posebnim akcentom na strogu zabranu u blizini vodozahvatnog basena;
– zabraniti upotrebu motornih čamaca na jezeru;
– zabraniti kretanje teretnim vozilima koja prevoze opasne materije putem pored jezera;
– ograničiti mesta na jezeru gde će biti dozvoljeno kupanje, pre svega u gornjem i središnjem delu jezera;
– problem bacanja smeća i životinjskih leševa u rečna korita trebalo bi rešiti izgradnjom deponija i lociranjem stočnih groblja;
– na mestima gde je došlo do degradiranja šumskog ekosistema izvršiti pošumljavanje da bi se sprečili erozivni procesi;
– u neposrednoj blizini vodotoka zasaditi galerijsku vegetaciju koja bi predstavljala dobar filter za otpadne supstance sa poljoprivrednih površina (azot i fosfor iz veštačkog i stajskog đubriva, pesticidi i dr.);
– strogo prečišćavanje otpadnih voda iz industrijskih postrojenja pre njihovog ispuštanja u rečne tokove.

U cilju buduće zaštite akumulacije „Ćelije“, Zavod za zaštitu prirode Srbije je proglasio ovu teritoriju Predelom izuzetnih odlika. Režimom I stepena zaštite obhvaćen je najnizvodniji vodozahvatni basen sa površinom od 120,59 ha i delta Rasine na ušću u jezero sa mrestilištem, površine 79,20 ha.

Zone sanitarne zaštite jezera Ćelije

U ovim delovima jezera zabranjena je bilo kakva aktivnost i korišćenje, osim za vodosnabdevanje i naučno ispitivanje. Središnji deo jezera Ćelije nalazi se pod drugim stepenom zaštite i obuhvata ukupnu površinu od 199,52 ha.

Otpadne vode iz naselja, idustrije i poljoprivrede se bez prečišćavanja ili nekontrolisano izlivaju ili izbacuju u vodotoke i zone sanitarne zaštite podzemih voda, izazivajući degradaciju vodnog potencijala i potencijalu opasost za zagađenje vodenih površina.

Očuvanje i unapređenje izvorišta za vodosabdevanje i racionalo gazdovanje vodnim resursima omogućava povećanje stepena snabdevenosti stanovništva vodom za piće u ruralnim područjima i poboljšanje kvaliteta isporučene vode za stanovništvo, kao i povećanje broja domaćinstava koja su priključena na kanalizacionu mrežu i količine komunalih i industrijskih otpadnih voda koje se adekvatno prečišćavaju izgradnjom ovih i rekonstrukcijom postojećih postrojenja.

nastaviće se…

Izvori statističkih informacija:

– Dr Ljilana Stričević (Vodni resursi Rasinskog okruga i njihov uticaj na regionalni razvoj)

– Naučno stručni skup: Vodosnabdevanje stanovnika brdsko-planinskih predela Srbije

– Lokalni Program zaštite životne sredine