Verski turizam poslednjih godina postaje jedan od vodećih oblika turizma u celom svetu, i možemo reći da su takozvana poklonička putovanja izuzetna šansa za Jugoistočnu Evropu i Srbiju. Međutim, u Srbiji je to još uvek nedovoljno uređena oblast, pa su crkve i manastiri prepušteni sami sebi, a od posete turista nemaju neke značajnije finansijske koristi.

U veoma bogatoj turističkoj ponudi Srbije, verski turizam trebao bi da ima  značajnije mesto. Verski hramovi, naročito oni srednjevekovni, oslikavaju istoriju, tradiciju i kulturu srpskog naroda. Obzirom da Srbija ne poseduje značajan broj očuvanih srednjevekovnih spomenika, crkve i manastiri predstavljaju veoma dragoceno kulturno – istorijsko nasleđe.

Ruski turisti i učesnici II Međunarodnog festivala pravoslavnog filma “Snažni duhom” – manastir Sveti Luka u Bošnjanu

Verski turizam jedan je od najstarijih oblika turističkih putovanja, a danas predstavlja vrlo značajan i pokretački sektor globalnog turizma. Zbog svog ekonomskog potencijala, prirodno je što se sve veća pažnja poklanja raznim pitanjima upravljanja i promocije ovog oblika turizma.

Koncepti verskog turizma

Verski ili religijski turizam je fokusiran na posetu religijskim mestima, atrakcijama i destinacijama, a njegov glavni cilj je angažovanje učesnika na jačanju određene vere. Da bi se moglo govoriti o religijskom turističkom putovanju, ono mora biti prevashodno motivisano religijskim razlozima. Ipak, ovaj oblik turizma nije lako precizno definisati: “Skup odnosa i uslužnih aktivnosti kojima se zadovoljavaju pretežno duhovne, ali i kulturne i socijalne potrebe vernika koje proizilaze iz njihovog religijskog opredeljenja…”

Većinu religijskih mesta i objekata obilaze i drugi turisti (kulturni turizam), nezavisno od verskih osećanja, što još više otežava diferencijaciju verskog turizma u odnosu na druga turistička kretanja.

Iz perspektive pružalaca turističkih usluga hodočasnici jesu turisti i tako ih treba i tretirati. I jedni i drugi su potrošači koji na isti način konzumiraju turističke usluge, bez obzira na to što hodočasnici posvećuju deo boravka u destinaciji realizacije verskih potreba. Strukturno, aktivnosti hodočasnika i turista su slične i podrazumevaju korišćenje istih usluga (prevoz, smeštaj i sl.), pri čemu i hodočasnici mogu praktikovati neke tipične turističke aktivnosti (razgledanje, kupovina suvenira i sl.).

Ljubostinja

Religiozni turizam ima još neke specifičnosti u odnosu na druge vrste turističkih kretanja: veoma su zastupljena grupna putovanja, na kojima učestvuju pripadnici iste veroispovesti, u pratnji duhovnika ili stručnog vodiča. Takve aranžmane organizuju specijalizovane turističke agencije ili sama Crkva, odnosno verska organizacija. Među pravoslavnim crkvama jedino Srpska pravoslavna crkva ima i svoju turističku agenciju, tj. turoperatore. Religijski turizam nema sezonski karakter, budući da je u ovom slučaju koncentracija turista više vezana za određene datume u verskom kalendaru ili za neke posebne događaje.

Crkve i manastiri u Srbiji

Tokom srednjeg veka u Srbiji su nastajale crkve i manastiri, čiji su ktitori uglavnom bili vladari, kao i ugledni velikaši. Unutrašnjost crkava i manastira oslikavana je bogatim živopisom, koji je imao dvostruki značaj. Najpre, freskama se iskazivala pobožnost, hijerarhija, ali i realno stanje u zemlji.

U gradnji srednjevekovnih crkava i manastira ističe se nekoliko značajnih arhitektonskih stilova. Na tlu Srbije su najpre građene crkve koje su imale oblik rimske bazilike. Potom se, pod uticajem romanike, osnovao grčko vizantijski stil, a u vreme Nemanjića se formirao raški stil gradnje koji obuhvata period od sedme decenije dvanaestog veka do kraja trinaestog veka. Raški stil je ime dobio po reci Raški, a predstavlja originalni domet srpskih arhitekata. Slomom srpskog carstva nestaje i raški stil, koji se vezivao za dinastiju Nemanjića. Njega zamenjuje moravski stil, koji se pojavljuje u sedmoj deceniji četrnaestog veka i traje do pada Srbije pod osmansku vlast. Moravski stil ime je dobio po reci Moravi, oko koje je i formirana država kneza Lazara. Oslobođenje od turske vlasti u Srbiju je dovelo novi stil gradnje. Reč je o baroku, koji se naročito razvijao na području današnje Vojvodine.

Ekskurzije osnovaca – Crkva Lazarica

Razvoj verskog turizma u Srbiji poslednjih godina sve više poprima na značaju. Istovremeno se radi na detaljnoj obnovi crkava i manastira, kojom bi se vratio njihov originalni izgled. Interesovanje za manastire i crkve je sve veće, o čemu svedoče brojne posete. Širom Srbije nalazi se veliki broj verskih hramova, građenih od nastanka srpske srednjevekovne države do danas.

Najznačajnije mesto u verskom turizmu svakako zauzimaju crkve i manastiri iz vremena srednjevekovne srpske države. Za njih ujedno vlada i najveće interesovanje. Verski objekti na području Srbije odigrali su značajnu ulogu u očuvanju i negovanju srpskog nacionalnog identiteta i kulture. Danas su ovo mesta hodočašća. Ujedno su i najpopularnije turističke destinacije na području Srbije.

Kako unaprediti verski turizam?

Razvoj verskog turizma iziskuje sistematsku organizaciju i upravljanje. Preduzetničke ideje i preduzetnički projekti su važni činioci razvoja destinacija selektivnih oblika turizma. Preduzetništvo stvara nove resurse. Sve je veći broj održivih tematskih turističkih proizvoda koji mogu doprineti razvoju turizma. Verske ture koje prolaze kroz različite verske destinacije mogu se povezati s drugim tematskim proizvodima, kao što su: eko-turistički, zdravstveni turistički proizvodi, proizvodi agroturizma i sl. i na taj način stvoriti jednu celinu u funkciji održivog razvoja destinacije verskog turizma.

Saradnja verskih zajednica s javnim i privatnim sektorom u turizmu doprinela bi razmeni znanja u oblasti duhovnosti i turizma. Sve strane bi bile upoznate sa specifičnostima fenomena vere i fenomena turizma i stvorila bi se čvrsta osnova za oblikovanje turističkog proizvoda koji može da zadovolji interese svih učesnika u procesu saradnje (pastoralnim delovanjem bi se širila duhovnost, opšte dobro bi se ostvarivalo kroz javni sektor, dok bi u privatnom sektoru došlo do stvaranja profita). Saradnjom se povećava atraktivnost turističke destinacije, poboljšavaju marketinške aktivnosti i produktivnost unutar turističke destinacije i unapređuje proces upravljanja destinacijom.

Jedan od mnogih manastirskih vinskih podruma iz Srbije