MANASTIR NAUPARE

Manastir Naupare nalazi se u istoimenom selu na obali reke Rasine, u blizini Kruševca.

Manastirska crkva spada među najstarije objekte Moravskog stila. Podignuta je tokom osme decenije 14. veka. Prvobitno je napravljena kao pridvorna crkva nekog lokalnog vlastelina, da bi kasnije bila pretvorena u manastir. Knez Lazar je, u jednoj povelji iz 1382. godine koju je izdao monahu Doroteju, pominje kao deo vlastelinstva manastira Drenče, kod Aleksandrovca.

Manastir Rođenja Presvete Bogorodice – Naupare

Manastirska crkva je obnovljena 1835. godine, po volji kneza Miloša Obrenovića. Obnovili su ga iznova te godine braća Stojan Simić i Aleksa Simić, o čemu postoji zapis nad zapadnim crkvenim vratima. Bilo je to u vreme nastojatelja manastira Save Petrovića arhimandrita Sv. Romana (manastira) i jeromonaha Pahomija iz manastira Naupare.

Tokom prve polovine poslednje decenije 20. veka, na manastirskoj crkvi su vršeni radovi na istraživanju i konzervaciji njene arhitekture i živopisa, koji su okončani 1995. godine. Manastir se danas nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja.

Manastirska crkva, posvećena Presvetoj Bogorodici, ima osnovu trikonhosa, sažetog tipa, sa kupolom nad naosom i kulom zvonarom nad narteksom. Gornji deo njene fasade ukrašen je kamenom dekorativnom plastikom. Svojom lepotom i monumentalnošću, ističe kamena se rozeta na zapadnoj fasadi crkve. Za ulepšavanje fasada, korišćene su i slikarske tehnike.

Živopis u unutrašnjosti crkve, nastao je u dva maha, krajem 14. i 15. veka, kako je utvrđeno tokom istraživanja 1992. godine. Živopis je delimično očuvan. Ktitorska kompozicija, koja je danas sačuvana u manjim delovima, smeštena je na spoju južnog i istočnog zida narteksa, dok se iznad ulaza u centralni deo crkve, nalazi Presveta Bogorodica sa Gospodom Isusom Hristom, koji su naslikani u lineti. Hristos Pantokrator bio je naslikan na svodu kupole, po kojoj su bili prikazani jevanđelisti i starozavetni proroci. Ciklus Velikih praznika naslikan je u zonama ispod kupole, na svodovima bočnih apsida, drugim svodovima i prostoru ispod same kupole, dok su u prvoj zoni južne apside prikazani sveti ratnici.

MANASTIR LJUBOSTINJA

Manastir Ljubostinja nalazi se u blizini Trstenika. Zadužbina je kneginje Milice – posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir je građen od 1388. do 1405. godine. U Ljubostinji su sahranjene kneginja Milica (monaško ime Jevgenija), supruga kneza Lazara i monahinja Jefimija, koje su se posle Kosovske bitke ovde zamonašile sa brojnim udovicama srpskih vlastelina, izginulih u bojevima na Marici i Kosovu polju.

Za vreme Kočine bune, narod je iz manastira Ljubostinje pozvan na ustanak. Posle propasti bune, Turci su zapalili manastir da bi se osvetili Srbima. Tada je većina fresaka uništena. Takođe, kada je manastir zapaljen, otkrivena je tajna riznica, koja je bila sakrivena u manastirskom zidu iza ikone u kojoj je kneginja Milica sakrila svoje blago. Među opljačkanim blagom, nalazila se i kruna kneza Lazara, koja se danas nalazi u Istanbulu. Manastir slavi 19. avgust, (Preobraženje Gospodnje).

Godine 1870. manastir se nalazi u okrugu Jagodinskom, srezu Levačkom i eparhiji Beogradskoj. U njemu su tada četiri kaluđera a manastirska slava je bila praznik „Uspenje Presvete Bogorodice“.

Godine 1895. manastirski posed je iznosio 1078 hektara zemlje, od kojih je 990 hektara bilo pod šumom. Pored oranice i livade tu su tri vinograda i sedam voćnjaka.

Manastirska crkva je trikonhalne osnove razvijenog tipa sa kupolom i pripratom. Zidan je pritesanim kamenom, dok su fasade premalterisane i islikane tako da imitiraju zidanje kamenom i opekom. Manastir je građen u Moravskom stilu. Odlikuje se po svojoj izrezbarenoj ornamentici. Graditelj je protomajstor Rade Borović, čije se ime nalazi na pragu prolaza iz priprate u naos. Živopis je samo delimično sačuvan, rađen je u dva navrata. U priprati se nalaze portreti kneza Lazara i kneginje Milice, koje je načinio jeromonah Makarije. U crkvi se nalazi veoma vredan ikonostas koji je 1866-1870. godine oslikao akademski slikar Nikola Marković iz Beograda.

Danas je Ljubostinja ženski manastir koji čuva i održava oko pedeset monahinja.

MANASTIR VELUĆE

Manastir Veluće nalazi se nedaleko od Trstenika. Gradnja manastira vezuje se za period vladavine kneza Lazara (druga polovina 14. veka) i vlastelinsku porodicu koja je upravljala ovim krajem. Knez Lazar je 1389. godine poklonio gazdinstvo sa Velućom, manastiru Sveti Pantelejmon na Svetoj Gori, o čemu postoji zapis u povelji kneginje Milice iz 1395. godine.

Podizanje manastira Veluće se smešta, na osnovu sličnosti sa crkvom Lazaricom, u 1377/1378., a ktitorka je unutrašnjost manastirske crkve ukrasila freskama, koje se stilski potpuno razlikuju od savremenog moravskog slikarstva. Tokom vladavine kneza Miloša, izvedena je obnova gornjeg dela crkve, koji je tom prilikom oslikan sa spoljne strane.

Godine 1870. manastir se nalazio u selu Veluću, okrugu Čačanskom, srezu Trnavskom i eparhiji Užičkoj. Bilo je tada u njemu tri kaluđera.

Manastirski posed 1895. godine je iznosio 227 hektara zemlje, od koje je 200 hektara bilo pod šumom. Igumanija manastira tokom 34 godine bila je Olimpijada (1923-2011) koja je 70 godina provela u manastiru.

Radovi na zaštiti arhitekture i živopisa su obavljene 1973. godine, dok su 2006. godine izvedena arheološka istraživanja i sanacija krova.

Arhitektonski, manastirska crkva pripada moravskoj školi i zbog sličnosti sa Lazaricom u Kruševcu, smatra se da joj je bila uzor u gradnji ili da su, pak, građene istovremeno, i to od istih majstora. Crkva manastira Veluća pripada Moravskoj školi i ima osnovu sažetog trikonhosa sa kvadratnim narteksom. Izgrađena je od peščara i opeke, njena spoljašnjost je podeljena sa dva kordonska venca i stubićima, a ukrašena je dekorativnom plastikom koja sadrži prikaze životinja i prepleta, sačinjenog od dve trake. Velika sličnost ukrasa na manastirskoj crkvi sa onima na Lazarici i Ravanici, daleko veća nego kod ostalih crkava tog doba, svedoči o jasnoj težnji njene ktitorke da oponaša Lazareve zadužbine, kao i o tome da je bila na visokom društvenom položaju i raspolagala značajnim sredstvima koja su joj to omogućila. Pojedini naučnici su sugerisali da su u gradnji manastirske crkve mogli biti uključeni i Lazarevi majstori.

Kao sizeren ktitorke manastira (prikazane u naosu), knez Lazar je sa suprugom naslikan u crkvi, dok se u narteksu nalaze četiri figure mlađih muškaraca, za koje se smatra da su bili njeni sinovi. Njihova imena su danas izbledela i ne mogu se videti, ali se zna da su uz stajala imena Oliver, Dejan, Bratan i Konstantin. Istraživanjem njihovih fresaka, utvrđeno je da su neposredno nakon njihovog završetka one bile prerađene, tako što su rukama njihovih figura doslikani krstovi, dok je Dejanovoj figuri umesto ruke koja drži tobolac za strele, naslikana ruka koja drži krst. Ova drastična promena navela je istraživače na zaključak da su prvobitne freske naslikane dok su njih četvorica bili živi, ali su, nakon njihove iznenadne pogibije (verovatno u boju na Kosovu), one bile prerađene. Ne zna se u kojoj meri i kada je crkva stradala ali se na osnovu dva sačuvana natpisa zaključuje da je obnavljana 1833. i 1836. godine u vreme vladavine Miloša Obrenovića, kada je sagrađen i konak. Ikonostas kapele je delo manastirske ikonografske radionice. Porta je izuzetno uređena i nalikuje botaničkoj bašti.