Manastir Svete Petke u Izvoru

Manastir Svete Petke nalazi se nekih petnaestak kilometara južno od Paraćina, pored reke Grze, iznad puta koji preko Čestobrodice i Boljevca vodi ka Zaječaru. Podignut je na ograncima Južnog Кučaja, na lepom i uzvišenom mestu.

Pouzdanih istorijskih podataka o osnivaču i vremenu osnivanja manastira Svete Petke nemamo. Na osnovu podataka da je obnavljan u vremenu po turskom vladavinom, može se zaključiti da potiče iz vremena srpske srednjevekovne države. Predanje zabeleženo u okolini manastira, o braći Musić, sestrićima kneza Lazara po sestri Dragani udatoj za čelnika Musu, kao ktitorima – nema za sada nikakve potvrde u izvorima.

Takođe nije poznato kome je crkva ovog manastira bila prvobitno posvećena. Možda je u ovom manastiru bio grob nekog isposnika. Tek posle prenosa moštiju svete Petke iz Trnova u Beograd, zaslugom kneginje Milice 1398. godine, kojom su prilikom njene mošti provele u ovom manastiru nekoliko dana, postao je poznat kao manastir Svete Petke.

Zna se da je u vremenu turskog ropstva manastir stradao i da je obnavljan. Stradao je i u vreme Prvog srpskog ustanka, iako je bio izvan prostora beogradskog pašaluka. Manastir je stradao i u srpsko-turskom ratu 1876-7. godine.

Zaslugžni za obnovu manastira su prota paraćinski Božin Stojanović, sveštenik Anđelko Vučetić, jeromonah Serafim i grupa narodnih prvaka.  Tek neku deceniju kasnije podignut je prvi konak za manastirsko bratstvo. Narod je rado dolazio na ovo mesto jer je sveta Petka bila veoma porštovana, a lekovito je bilo i vrelo kraj crkve. Nad vrelom je Lazar Veljković iz Paraćina podigao 1852. godine paviljon sa dva odeljenja za narod koji je ovde masovno dolazio da traži lek. U znak zahvalnosti narod je poklanjao manastiru bogoslužbene knjige i svete sasude. Od priloga je otpočelo formiranje manastirskog gazdinstva: njive, jedna vodenica na potoku Toplik u selu Popovcu, dućan, valjavica (potočara za valjanje sukna), kafana u Donjoj Mutnici, i sl. Aleksa Biba, trgovac iz Beograda, podigao je 1893. konak, a 1934. podignut je i još jedan. Кneginja Ljubica poklanja 1833. zvono, drugo poklanja hadži Jelena Todorović a treće Milenko Nestorović iz Paraćina.

Konak Manastira Svete Petke u Izvoru

U drugom svetskom ratu, u konake su smeštene srpske izbeglice iz NDH, a posle rata sestre ovog manastira preuzele su brigu o hendikepiranoj deci smeštenoj u manastirskom konaku rešenjem Ministarstva za socijalnu politiku Srbije. Кasnije država podiže na manastirskoj parceli, stotinak metara od manastira, novu zgradu „Dom za defektnu žensku decu“, preuzimajući materijalnu brigu o njemu.

Manastirska crkva sa trolisnom osnovom, zidana je od lomljenog sivog kamena, uz upotrebu sige i krečnog maltera. Zidovi su ravni, bez ikakve dekoracije, sa ivicom krova sačinjenom od tri reda zupčasto postavljenih cigala. Iznutra polukružne bočne pevničke apside niže su od nivoa krova. Кrov na „dve vode“ pokriven je plehom. Osmostrani tamburi kupola sa dugim uzanim prozorima leže na dva oslonca kvadratne osnove. Živopis je krajem prošlog veka uradio Toma Stojković. U njemu su dati likovi svih srpskih arhiepiskopa. Relativno dobro izveden ikonostas verovatno je delo majstora s juga.

Uz veću manastirsku crkvu prislonjena je sa južne strane jedna manja, koja takođe ima svoje kube. Verovatno je u njoj bio grob nepoznatog isposnika.

Manastir Sveti Sisoje

Manastir Sisojevac, sa crkvom Sv. Preobraženja, nalazi se pored reke Crnice, u selu Sisevcu, 12 km jugoistočno od Ravanice. Dobio je ime po ktitoru, monahu Sisoju.

Pretpostavlja se da je manastir sagrađen u osmoj deceniji 14. veka, a njen ktitor se prvi put pominje u povelji kneginje Milice iz 1398.godine, kojom Milica daruje monahu Sisoju zemljišni posed u okolini Paraćinskog broda.

Monah Sisoje je sahranjen u crkvi, a njegov lik je slabo sačuvan na fresci na kojoj je prikazan sa modelom crkve u rukama. Po svom obliku crkva pripada spomenicima moravske škole, ali bez moravskih ukrasa na fasadama. Ima osnovu u obliku sažetog trikonhosa sa spolja sedmostranim, a unutra polukružnim apsidama. Nad centralnim delom nalazi se kupola, oslonjena na lukove i pilastre. Prostrana pravougaona priprata građena je istovremeno sa crkvom. Fasade su ukrašene nizom vitkih lezena koji su povezani plitkim slepim arkadama.

Crkva je spolja bila omalterisana i ukrašena slikama.

Fresko-slikarstvo u crkvi je samo delimično sačuvano. Nastalo je posle 1402. godine, a bolje sačuvane scene i figure ukazuju na sličnost sa ravaničkim freskama.

Krajem XVII veka je manastir napušten i vremenom je zarušen, kakvim ga opisuje i Feliks Kanic.

Moravska banovina je 1931.godine finansirala arheološko istraživanje kompleksa, a obnovu manastira je obavio Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, u periodu od 1972. do 1978.godine.

Sisojevac je 1985.godine postao metoh obližnjeg manastira Ravanice, a narteks na manastirskoj crkvi je obnovljen 1993.godine.

Danas se ovo zdanje nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja.

Manastir Namasija

Namasija je nekadašnji srpski pravoslavni manastir iz srednjeg veka, čiji se ostaci nalaze u klisuri reke Crnice, kod sela Zabrege, severoistočno od Paraćina. Manastir, sa crkvom svetog Nikole, je najverovatnije podignut u XV veku i smatra se da je zadužbina nekog monaha, zbog čega se ubraja među najstarije monaške zadužbine tzv. Moravske Srbije (država Hrebeljanovića i Brankovića). Tokom osme decenije XX veka, od 1972. do 1979. godine, manastirski kompleks je u celini arheološki istražen, a pronađeni ostaci su konzervirani.

Ruševine manastira Namasije se danas nalaze pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja, u sklopu zaštićene spomeničke celine Petruška oblast.

Manastirska crkva, posvećena svetom Nikoli, je građevina trikonhonalne osnove sa pravougaonim narteksom i apsidama, koje su spolja trostrane, a iznutra polukružne. Kamena krstionica je napravljena u severoistočnom delu naosa, dok je na južnoj strani narteksa, u XVI veku, dozidan paraklis.

Za zidanje crkve, korišćen je lomljeni kamen u krečnom malteru, uz koji se javljaju rečni obluci, crvene boje. Krov je bio pokriven ćeramidom, dok su crkveni patos sačinjavale ploče od peščara.

U unutrašnjosti crkve, pronađeni su fragmenti fresaka. Ostaci figure jednog sveca se nalaze u oltarskoj apsidi, dok se beli friz sa palmetama na crvenoj podlozi, datiran u XVI vek, nalazi u paraklisu.