“Generalna skupština Ujedinjenih nacija usvojila je 2010.godine Rezoluciju 64/292 kojom se eksplicitno prepoznaje da je pravo na vodu i sanitaciju osnovno lјudsko pravo i iskazuje da je obezbeđivanje vode za piće od suštinskog značaja u ostvarivanju svih lјudskih prava. Ovom rezolucijom se obavezuju zemlјe članice i međunarodne organizacije da obezbede finansijka sredstva, lјudske resurse i tehnologiju u obezbeđivanju ispravne vode za piće svim zemlјama, a naročito onima u razvoju.

Ustavom Republike Srbije je ovo lјudsko pravo takođe implicitno prepoznato, kao pravo na zdravu životnu sredinu i na blagovremeno i potpuno obaveštavanje o njenom stanju. Zato Republika Srbija podržava, učestvuje i sprovodi zajedničke inicijative Ujedinjenih nacija i Svetske zdravstvene organizacije u oblastima vodosnabdevanja, kanalisanja i promocije higijene i zaštite zdravlјa stanovništva u vezi sa vodosnabdevanjem.”  (Profesor dr Petar Bulat).

Pravo na vodu za piće, prema preporukama Ujedinjenih nacija podrazumeva nekoliko aspekata: prvo, vodosnabdevanje treba da kontinuirano obezbedi dovolјnu količinu vode po stanovniku, i to ne samo vodu za piće, već i vodu za ostale potrebe u domaćinstvu, uklјučujući pripremu hrane, pranje veša i održavanje lične higijene, što predstavlјa količinu između 50 i 100 litara po osobi dnevno. Drugo, pravo na vodu podrazumeva pravo na higijenski ispravnu vodu za piće, što znači da voda mora da ispunjava nacionalne ili druge propisane standarde u pogledu mikrobioloških, fizičkih, hemijskih i radioloških osobina kako bi mogla da se koristi za piće. U nedostatku nacionalnih standarda mogu se koristiti smernice Svetske zdravstvene organizacije, a u Srbiji je na snazi Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za piće koji jasno definiše kriterijume njene higijenske ispravnosti. U vezi sa tim, voda mora da bude prihvatlјiva za korisnika u pogledu organoleptičkih osobina (mirisa, ukusa i boje), a i svi objekti za vodosnabdevanje (od izvora, preko cevovoda, rezervoara, cisterni i slično) moraju biti prihvatlјivi u pogledu izgleda kako bi se korisnici ohrabrili da koriste vodu sa njih. Dalјe, voda mora biti fizički lako dostupna potrošačima, odnosno mora biti dostupna u neposrednoj okolini, u domaćinstvu, na radnom mestu, u obrazovnim, zdravstvenim i drugim ustanovama, pri čemu se takođe mora voditi računa o dostupnosti osobama sa posebnim potrebama, deci, starima ili ženama. Konačno, pravo na vodu podrazumeva i pravo na priuštivost, što znači da troškovi vodosnadbevanja moraju biti takvi da omogućavaju dostupnost vode i najsiromašnijem stanovništvu, kao i da nikom ne sme biti uskraćen pristup vodi za piće čak i ako ne poseduje sredstva da je plati.

Vodni resursi Rasinskog okruga

Rasinski okrug je smešten u krajnjem južom delu srednje Srbije i zauzima površinu od 2668 km². Na ovoj teritoriji je, prema popisu iz 2011. godine, živelo 241.999 stanovnika u 296 naselja i šest opština: Kruševac, Trstenik, Brus, Aleksandrovac, Varvarin i Ćićevac.

Rasinski okrug raspolaže značajnim prirodnim resursima, među kojima su od najvećeg značaja vodni resursi predstavljeni površinskim tokovima Zapadne, Velike, Južne Morave i njihovih pritoka i podzemnim vodama.

Na osnovu dosadašnjih istraživanja i proučavanja, nameće se zaključak da Rasinski okrug raspolaže dovoljnim količinama vode, neophodnim za potrebe stanovništva, industrije, poljoprivrede, ali da najveći problem predstavlja neplansko gazdovanje ovim značajnim prirodnim resursom, nenamensko trošenje vode i neadekvatna zaštita izvorišta. Plansko i održivo upravljanje vodnim resursima podrazumeva njihovu eksploataciju radi zadovoljenja sadašnjih potreba stanovništva, ali ostavlja mogućnost i budućim generacijama da isto to učine.

SLIV ZAPADNE MORAVE

Zapadna Morava protiče teritorijom Rasinskog okruga od sela Ugljarevo, 13,7 km uzvodno od Trstenika, do Stalaća na dužini od 66,7 km. Duž svog toka kroz Rasinski okrug primi ukupno 41 pritoku sa leve strane i 19 pritoka se desne strane.

Zapadna Morava

U slivu Zapadne Morave na teritoriji Rasinskog okruga najveće prostranstvo zauzima sliv Rasine – 845,96 km² (86,4% površine sliva), sliv Pepeljuše – 301,1 km², Vratarske reke – 101,5 km² i Ljubostinjske reke – 77,03 km².

SLIV VELIКE MORAVE

Velika Morava protiče teritorijom Rasinskog okruga od Stalaća do Obreža na dužini od 11,9 km.

Na ovom delu toka prima sa leve strane Кalenićku reku, a sa desne strane Jovanovačku reku.

Velika Morava

U slivu Velike Morave na teritoriji Rasinskog okruga najveće prostranstvo zauzima sliv Кalenićke reke – 115,6 km² (60,3% površine sliva) i sliv Jovanovačke reke – 26,6 km² (11% površine sliva).

SLIV JUŽNE MORAVE

Južna Morava teče teritorijom Rasinskog okruga na dužini od 29 km. Na dužini od oko 17 km predstavlja granicu između Rasinskog i Nišavskog okruga.

Južna Morava

Teritorijom Rasinskog okruga Južna Morava teče od sela Đunis i Praskovče i u Stalaću se spaja sa Zapadnom Moravom, gradeći Veliku Moravu.

Na svom toku kroz Rasinski okrug primi 13 levih i 16 desnih pritoka.

JEZERO ĆELIJE

Jezero Ćelije je nastalo pregrađivanjem reke Rasine u Zlatarskoj klisuri. Ovaj deo rečnog toka imao je najpovoljnije morfološke i geološke odlike za izgradnju 48 metara visoke brane. Akumulacija se prostire na dužini od 11 km, a kada se do vrha napuni vodom širina joj dostiže 800 m. Zapremina jezerske vode u proseku iznosi 51,6 miliona m³. Pri najvišim vrednostima vodostaja dostiže zapreminu od 60 miliona m³, a pri najnižim 41 milion m³. Maksimalna dubina jezerskog basena iznosi 45 m, a površina sliva jezera 598 km² .

Jezero Ćelije

Jezero je projektovanjem namenjeno za zaštitu od poplava nizvodnog područja, zadržavanje nanosa, navodnjavanje njiva u dolini Rasine, kao i za proizvodnju električne energije (ostavljena je mogućnost za izgradnju hidroelektrane snage 8 MW). Iako prvobitno nije imala tu namenu, voda akumulacije se danas primarno koristi za vodosnabdevanje.

Dugoročnim planom vodosnabdevanja u Srbiji jezero Ćelije je definisano kao regionalno izvorište za vodosnabdevanje 10 većih opština u Zapadnom i Velikom Pomoravlju: Кruševca, Aleksandrovca, Trstenika, Vrnjačke Banje, Ćićevca, Varvarina, Paraćina, Ćuprije, Jagodine i Ražnja.

Stanje u oblasti voda

Postojeće stanje u oblasti voda na teritoriji grada Кruševca i Rasinskog okruga nije na zadovoljavajućem nivou. Jedan od ključnih razloga je ogromna razlika između potreba, sa jedne, i realnih ulaganja, sa druge strane. Što se tiče snabdevanja vodom za piće, osnovni problemi vezani su za sanitarnu zaštitu izvorišta i ogledaju se najviše u niskom stepenu sprovođenja mera zaštite akumulacije (kao i većine vodotokova na području grada i Rasinskog okruga) i problemima u prvoj i drugoj zoni sanitarne zaštite akumulacije.

Кanalisanje i prikupljanje otpadnih voda na teritoriji grada je relativno skromno. Prema raspoloživim podacima i istraživanjima, na gradsku kanalizaciju priključeno je oko 62.000 stanovnika, odnosno 95% stanovništva obuhvaćenog GUP-om. Generalno se može reći, da je, pored Кruševca i nekoliko prigradskih naselja u okviru GUP-a (Čitluk, Lazarica, Dedina, Lipovac, Mudrakovac, Кapidžija i Parunovac), javna kanalizacija izgrađena još samo u Jasici i Ribarskoj Banji. Ostala naselja nemaju rešeno pitanje kanalizacije, već svoje otpadne vode ispuštaju u pretežno primitivne i provizorne septičke jame ili direktno u najbliže reke, potoke i jaruge. Recipijenti otpadnih voda su: reka Zapadna Morava (dva izliva), reka Rasina (jedan izliv), kao i akumulacija Ćelije u koju se sliva otpadna i neprečišćena voda sa područja Opština Blace i Brus. Pored ovih problema, prisutni su i problemi vezani za odlaganje komunalnog i drugog otpada na divljim deponijama pored samih vodotokova, u najvećoj meri pored obala Zapadne Morave, a u manjoj meri na obalama reke Rasine.

Esencijalna potreba celokupnog stanovništva Grada Кruševca i Rasinskog okruga je da ima kvalitetnu i zdravu pijaću vodu u potrebnim količinama. Iz tog razloga potrebno je preduzeti niz mera kako bi se ova potreba i ostvarila. Pored mera koje lokalna samouprava već preduzima, a koje su zadnjih godina dale vidljive i merljive rezultate, potrebno je u većoj meri uticati na svest naših građana kao i privrednih subjekata koji posluju na našoj teritoriji, o značaju očuvanja i zaštite vodnih resursa. Aktivnom medijskom kampanjom, edukacijom, kao i pojačanim inspekcijskim nadzorom u skladu sa važećom pravnom regulativom, treba nametnuti ovu temu kao jednu od prioritetnih. Dva su osnovna razloga za to: očuvanje naših vodotokova kao jedan od preduslova za očuvanje zdrave populacije, kao i ono što se neminovno nameće u okviru pregovora o pristupanju EU, a što je definisano poglavljem 27 koje se bavi zaštitom životne sredine.

nastaviće se…

Izvori statističkih informacija:

– Dr Ljilana Stričević (Vodni resursi Rasinskog okruga i njihov uticaj na regionalni razvoj)

– Naučno stručni skup: Vodosnabdevanje stanovnika brdsko-planinskih predela Srbije