Građani Republike Srbije svake godine bace preko 2,5 miliona tona smeća. Od ukupne količine smeća samo 60% otpada sakuplja se organizovano i odlaže na neku od 164 zvanično registrovane opštinske i gradske deponije, dok ostali otpad završava pored puteva, reka i naselja, na više od tri hiljade evidentiranih divljih deponija. Iako je tokom proteklih par godina broj divljih deponija prepolovljen, mnoga divlja smetlišta ponovo su nikla, zbog toga što građani nastavljaju da odlažu otpad na istim mestima.

Jedna od divljih deponija

Kako nastaju divlje deponije? Divlje deponije nastaju prvenstveno zbog neredovnog odnošenja otpada. Samo 60% naselja u Srbiji pokriveno je komunalnim sistemom, a na 40 odsto područja nema organizovanog odnošenja otpada. Veliki broj divljih deponija nalazi se uz vodotokove i predstavlja opasnost po životnu sredinu i zdravlje ljudi.

Nedostatak organizovanog upravljanja otpadom osim ekoloških ima i ekonomske posledice. Procene su da se u Srbiji godišnje na deponije baci oko 50 miliona evra u vidu sekundarnog otpada koji se može reciklirati. U zemljama Evropske unije prosečno se reciklira 40% otpadnog materijala godišnje, dok je u Srbiji procenat recikliranog materijala oko 4 puta manji.

Divlja deponija pored Zapadne Morave

Šta su divlje deponije? Divlje deponije su nelegalna odlagališta koja zauzimaju mali prostor i sadrže ograničene količine otpada, a najčešće su formirane neposredno uz put u blizini naseljenih mesta, a vrlo čest slučaj je da se otpadni materijal deponuje uz korito reka, ili u napuštenim pozajmištima (majdanima) kamena i šljunka, kao i na zemljištu koje nije u privatnom vlasništvu. Po konfiguraciji terena, uglavnom su to  padine na kojima se vrlo teško može organizovati čišćenje i odvoz deponovanog materijala. U većini slučajeva, otpad se naprosto baca niz strmine kraj puta ili direktno u reku. Takve deponije nisu ograđene, tako da se na takvim mestima često mogu videti domaće i divlje životinje, ptice, ljudi, kao i glodari i insekti.

Divlja odlagališta koja prvobitno imaju vizuelan loš efekat mogu na više načina ugroziti zdravlje ljudi koji preturaju po takvim odlagalištima ili okolnog stanovništva, kao i zagađenje vazduha, vode i zemljišta. Te divlje deponije se redovno zapale, pa osim jasne opasnosti koju požar predstavlja za susedna područja, uključujući štetu od velikih šumskih požara, dim koji potiče od otpada koji gori, vrlo verovatno sadrži otrovne materije štetne za zdravlje stanovništva. Zdravstveni i sigurnosni rizik tiče se mogućeg širenja bolesti i infekcija zbog prisustva mogućih prenosnika zaraze (muve i drugi insekti, glodari, ptice, životinje…) na divljem odlagalištu. Mogući zdravstveni rizik za ljude je znatan, posebno kod stanovništva koja žive u neposrednoj blizini ovakvih deponija, tj. kontaminacija okolnog stanovništva vodom, vazduhom i hranom.

Divlje deponije su potencijalni zagađivači vazduha, vode (površinske i podzemne) i zemlje.

Deponovani materijal na divljim deponijama je raznovrstan: od komunalnog (šut i otpadni građevinski material), preko kabastog (karoserije automobila, bela tehnika, često i automobilske gume) do organskog i dr.

Jedna od mnogih akcija uklanjanja divljih deponija u Kruševcu

U naseljenim mestima ravničarskih terena naglašen je problem otpada sa klanica i peradarskih farmi, te plastične ambalaže različitih, i veoma često opasnih otrova, pesticida i herbicida koji se koriste u poljoprivredi.

Prema  dostupnim podacima na obalama Južne, Zapadne i Velike Morave (uključujući i njihove manje pritoke) registrovano je preko 1.000 manjih ili većih, stalnih ili povremenih, divljih deponija. Može se slobodno reći, a tako procenjuju i stručnjaci – ekolozi, da svako selo u Slivu Zapadne Morave ima bar jednu divlju deponiju.

Upravljanje komunalnim otpadom u Kruševcu

Upravljanje otpadom predstavlja sprovođenje propisanih mera za postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana, i odlaganja otpada, uključujući i nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom posle zatvaranja. Neadekvatno postupanje sa otpadom je jedan od najvećih i najsloženijih problema koji se odnose na životnu sredinu. Neadekvatan tretman svih vrsta otpada (komunalnog, industrijskog, opasnog, medicinskog itd.) i njegovo nekontrolisano i neorganizovano odlaganje, pored narušavanja pejzažnih karakteristika prostora, neminovno dovodi do zagađenja podzemnih i površinskih voda, zemljišta, vazduha, ali predstavlja i opasnost za zdravlje stanovništva.

Grad Кruševac je Odlukom o organizovanju javnog komunalnog preduzeća „Кruševac“ – Кruševac osnovao 1989. godine Preduzeće, čija je pretežna delatnost sakupljanje, transport i odlaganje komunalnog otpada i njegovo odlaganje, održavanje deponije kao i održavanje čistoće, uređenje i održavanje parkova, zelenih i rekreacionih površina, javnih površina u gradu, održavanje groblja, sahranjivanje i kafilerijske delatnosti kao i delatnosti od opšteg interesa.

Odlaganje otpada vrši se na deponiji “Srnje“ koja je smeštena severno od grada Кruševca na tromeđi seoskih naselja Srnje, Velika Кruševica i Padež. Deponija je u eksploataciji od 1984.godine. Projektovana zapremina deponije je 2,5 miliona m³, a vreme korišćenja deponije 40 – 50 godina, ukoliko se smeće odlaže bez prethodne separacije, a uz primenu mera sanacije od 50 – 80 godina.

Budući koraci

Izgradnjom regionalne deponije kao i proširenjem usluga iznošenja smeća i na seoska područja direktno će se uticati na smanjenje broja divljih deponija, a samim tim i na mogućnost kontaminacije rečnih tokova.

Povećan i efikasniji rad komunalne inspekcije i komunalne policije, striktno poštovanje propisa i kaznenih odredbi koje regulišu ovu problematiku, takođe, u značajnoj meri može da utiče na smanjenje broja divljih deponija.

Ono što je važan segment u prevenciji ovog problema je svakako i edukacija i podizanje svesti građana o važnosti očuvanja životne sredine.

Sve ove aktivnosti, svakako bi trebale da budu i medijski propraćene, kako bi se rešavanje ovog problema držalo u stalnom fokusu.

Ono što je svakako za pohvalu je konstantan napor JKP „Kruševac“ u smislu održavanja čistoće grada na zavidnom nivou. Brojne akcije koje se u saradnji sa lokalnom samoupravom, ekološkim i drugim udruženjima sprovode tokom godine, značajno su doprinele smanjenju broja divljih deponija na teritoriji Grada Kruševca.